CHATY ZA WSIĄ i Mrągowo – Book overnatting til ekstra gode priser! 6 gjesteomtaler og 9 bilder finner du på Booking.com.

Przykłady Odmieniaj Jego rodzice zabraniają mu się z nią bawić, bo jest Cyganką. I wtedy powróciły obawy, myśl o zamachu na Cygankę znów zjawiła się w jego umyśle. Literature Mdivani urodził się w 1861 roku; jego matka - w roku 1832; babka zaś Cyganka w 1798. Literature To mogłyby być Cyganki znające inne języki, którymi mówi się tu, w obozie – podsunęła Ludwika. Literature Sylvia zapamiętała dwie Cyganki przychodzące do szpitala, w wieku ośmiu i dziesięciu lat – obie o imieniu Elisabeth. Literature Don José zdziwił się, że Cyganka przyjęła tę wiadomość obojętnie Literature Mężowie i ojcowie Cyganek znosili ten stan rzeczy, bo też głodowali [...]”936. Literature Tak Cyganki trzymają w objęciach swoje dzieci. Literature Ukazało im ono słabe miejsce Cyganki. Literature Cyganki, wróże i adepci tarota mieli do dyspozycji setkę pokoleń, by udoskonalić swoją sztukę. Literature Słyszano nieraz, jak brzęczało liczone przez Cygankę złoto. Literature Głuchy zwiesił głowę, a potem ukląkł przed drzwiami Cyganki Literature Może zapomniałbyś na chwilę o tej starej Cygance i tym starym Cyganie, co ty na to? Literature W efekcie wyglądała nieco egzotycznie - jak tancerka flamenco albo Cyganka. Literature Pokazaliśmy go celem identyfikacji jednej Cygance, nazwiskiem... – spojrzał do notesu – nazwiskiem Genowefa Kwiek. Literature Znałem jedną starą Cygankę, która wiele wycierpiała w czasie wojny. Literature - Wszyscy żołnierze angielscy przysięgają, że potrafią rozpoznać te Cyganki. Literature A teraz chcę jedną trzecią twojego majątku!A jeśli nie, to postaram się, żeby proroctwo tej Cyganki spełniło się już dzisiaj! Matko Boska! opensubtitles2 – Później, później – odparła Cyganka. – Za dwa tygodnie odwiedzisz mnie pod. starym adresem. Literature «Ale skąd wiedziała o tym ta Cyganka? Literature Jej styl to połączenie elegancji Jacqueline Kennedy i Cyganki. Literature Najwyraźniej Liz w dalszym ciągu uważała, że Cyganka udaje. Literature To była taka Cyganka, która zamordowała ciotę i siedziała w kiciu. Literature Nie wątpił, że Cyganka przychodzi wywrzeć na nim swą zemstę jak i wszyscy inni. Literature Cyganka z długim ciemnym warkoczem przygląda mi się podejrzliwie. Literature

Chata za wsią Strona tytułowa wydania petersburskiego Autor Józef Ignacy Kraszewski Typ utworu powieść Data powstania 1842 Wydanie oryginalne Miejsce wydania Sankt Petersburg Język polski Data wydania 1854–1855 Wydawca Wolff Multimedia w Wikimedia Commons Teksty w Wikiźródłach Cytaty w Wikicytatach Chata za wsią – powieść Józefa Ignacego Kraszewskiego powstała w 1842 roku. W latach 1853–1854 ukazywała się w odcinkach w „Bibliotece Warszawskiej”. W wersji książkowej ukazała się po raz pierwszy w latach 1854–1855 w trzytomowym wydaniu petersburskim w wydawnictwie B. M. Wolffa. Należąc do grupy powieści ludowych, porusza kwestię dyskryminacji społeczności cygańskiej[a]. Zaliczana do najpoczytniejszych powieści Kraszewskiego, kilkakrotnie była adaptowana na potrzeby teatru, opery i filmu. Została przetłumaczona na język białoruski, rosyjski, francuski, czeski, niemiecki, słoweński i ukraiński. Fabuła[edytuj | edytuj kod] Powieść opowiada o nieszczęśliwych losach małżeństwa Cygana Tumrego z córką wiejskiego gospodarza Lepiuka – Motruną. Tumry porzuca wędrowny tryb życia i dla ukochanej postanawia osiąść we wsi i zająć się kowalstwem. Jednak związek dziewczyny z Cyganem jest negatywnie oceniany przez jej ojca, który przeklina córkę i nastawia wrogo do młodych całą wiejską społeczność. Kiedy pierwsza postawiona przez Cygana przy cmentarzu lepianka zostaje podpalona przez zawistnego ojca Motruny, Tumry podejmuje się odbudowy domostwa. Małżonkowie są dyskryminowani, wieś odmawia im wszelkiej pomocy, wsparcie okazuje im jedynie francuska kochanka, późniejsza żona dziedzica wioski – Adama, która jednak rychło umiera. Gdy do wsi wracają Cyganie, a wpływy u dziedzica odzyskuje jego dawna cygańska kochanka Aza, pomoc ze strony dworu ustaje. Widok Azy, która niegdyś nie była obojętna Tumremu, budzi w nim tajoną zazdrość. Skrajna nędza i wewnętrzne rozterki sercowe prowadzą go do samobójczej śmierci. Wdową i jej córeczką Marysią zajmuje się upośledzony Janek, a potem uboga znachorka Sołoducha. Motruna jednak umiera, a jej dwunastoletnia córka, wspierana przez Sołoduchę i jej niewidomego męża Rataja, przejmuje opiekę nad gospodarstwem rodziców. Zagrodowy szlachcic Tomko Choiński, przejęty dobrocią i silnym charakterem dziewczyny, wbrew swemu ojcu bierze ślub z młodą Cyganeczką, rozpoczynając wspólnie szczęśliwe życie. Powieść charakteryzuje się dużym realizmem w oddaniu mentalności, obyczajów i życia społeczności wiejskiej i cygańskiej (z wykorzystaniem ich słownictwa), a także trafnymi obserwacjami społecznymi. Adaptacje[edytuj | edytuj kod] W 1884 roku Chata za wsią została zaadaptowana przez Gabrielę Zapolską na potrzeby teatru. Na motywach powieści oparł Alfred Nossig libretto opery Ignacego Paderewskiego Manru (1901). W 1926 w oparciu o książkę Kraszewskiego powstał film w reżyserii Artura Twardyjewicza Cyganka Aza. Uwagi[edytuj | edytuj kod] ↑ Tematykę cygańską w ówczesnej obyczajowości autor ponownie wykorzystał później w powieści Czarna Perełka (1871), przenosząc ją jednak na grunt miejski. Bibliografia[edytuj | edytuj kod] Lewestam: Obraz najnowszego ruchu literackiego w Polsce. Warszawa 1859, s. 47–55. Z. Lewinówna: Chata za wsią, w: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, T. 1, A–M, red. R. Łąkowski. Warszawa 1989, s. 132. ISBN 83-01-01520-9. ISBN 83-01-05368-2. Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod] Chata za wsią w serwisie Wolne Lektury Pierwsze wydanie Chaty za wsią: tom 1, tom 2, tom 3 w bibliotece Polona

Chata za wsią należy do grona najpoczytniejszych utworów Kraszewskiego, ponieważ poru-sza ważką tematykę dyskryminacji społeczności cygańskiej. Bolesławita szczegółowo opisuje sto-sunek mieszkańców Stawiska do Cyganów, a także konsekwencje mieszania się krwi rodowitych Cyganów z krwią gadziów (obcych). Wśród społeczności cygańskiej na plan pierwszy wysuwa się wzór osobowy energicznej Cyganki Azy. Młoda i piękna dziewczyna, świadoma potęgi swojej urody, uwodzi mężczyzn i doprowadza ich szaleństwa. Wabi, rozkochuje, a potem porzuca. Piękna Cyganka to z jednej strony „kobieta-wódz” – stanowcza, dumna, władcza, a z drugiej – „dzikie zwierzę” – wolna, silna, odważna. Na jej czole, w oczach, ustach i całej postawie szatan czy anioł w kolebce napisał: ty będziesz panować! (Kraszewski 1991: 23) Tytan pracy rodem z Podlasia przeszedł do historii literatury jako autor ponad 220 powieści o różnorodnej problematyce, zarówno historycznej, jak i społecz-no-obyczajowej. Chata za wsią1 należy do grona najpoczytniejszych utworów Kraszewskiego, ponieważ porusza ważką na owe czasy tematykę dyskryminacji społeczności cygańskiej, a barwnie wykreowane postacie pobudzają wyobraźnię odbiorcy. Powieść składająca się z trzech tomów powstawała w latach 1852– 1854. Po raz pierwszy ukazała się w czasopiśmie „Biblioteka Warszawska”. Już za życia pisarza Chata za wsią w publikacji książkowej ukazała się aż trzy razy (Petersburg 1854/1855, Lwów 1872, Warszawa 1879). W sumie doczekała się przeszło trzydziestu wydań i przedruków w języku polskim, przekładów na języ-ki czesjęzy-ki, francusjęzy-ki, rosyjsjęzy-ki (5 wydań), niemiecjęzy-ki i słoweńsjęzy-ki oraz adaptacji na 1 Zob. najnowsze opracowania tejże powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego autorstwa Jędrzeja Cyganika (2012), Olhi Humeniuk (2015), Wiktora Humeniuka (2015), Lidiji Zelinskiej (2015). potrzeby teatru2, opery3 i fi lmu4. W ramach wstępu chciałabym przytoczyć słowa Kraszewskiego tłumaczące genezę „namalowania” tejże oryginalnej powieści: To pewna, że jakkolwiek życie wyższych towarzystw wielce być może miłym, swo-bodnym w pewnym względzie (bo na straży wszystkim wybrykom stoi na szyldwachy konwenans), ja tego sznurowanego i krochmalonego życia nie lubię – przynajmniej ma-lować. Musimy w nim żyć – ha, żyjemy; musimy pod klątwą małpować zagranicznych dudków – małpujemy; ale żeby nasze kuse fraczki i kuse sfrancuziałe rozmowy zasługi-wały na malowanie i studia?... Nego! Nego! Nego! Spójrzmy niżej! – Brudno – powie-cie? Niestety, brudno istotnie, ale jak dla malarza dziedziniec opuszczonej chaty daleko jest lepszym przedmiotem do obrazka niżeli wywoskowany salon z kolumnami, tak i dla powieściopisarza łachman daleko bardziej malowniczy od krochmalnej sukni balowej i werniksowanych bucików eleganta (Kraszewski 1991: 9). Owe „łachmany” i „brud” symbolizują zarówno społeczność wołyńsko--podolską, jak i cygańską. Pisarza interesowali biedni ludzie o wielkich i czy-stych sercach, nieskalanych cywilizacją. Chatę za wsią nazwał „bajką”, ale dodał także, że wzorował się na „dziełach bożych”, ponieważ w nich ukryty jest sens moralny ludzkiej egzystencji. Powieść zyskała tak wielką popularność w całej Europie, ponieważ chwyciła za serce czytelników potrafi ących wczuć się w dolę nieszczęśliwej Motruny oraz zachwycających się odwagą i przedsiębiorczością pięknej Cyganki Azy. Historia Romów na ziemiach polskich5 jest bardzo interesująca, ale na po-trzeby niniejszego artykułu przytoczę jedynie fakty niezbędne do lepszego zro-zumienia obrazu społeczności cygańskiej opisanej w powieści Kraszewskiego. Dawniej Cyganie byli prześladowani i dyskryminowani, współcześnie, zgodnie z polskim prawem6, stanowią jedną z mniejszości etnicznych. Od XVII wieku. Aż do trzeciego rozbioru Rzeczypospolitej Obojga Narodów istniał w naszym kraju urząd królów cygańskich. Owi „urzędnicy” najczęściej wywodzili się z pol-skiej szlachty i byli powoływani przez królewską kancelarię. Królowie cygańscy mieli za zadanie pilnować, aby Romowie podporządkowywali się polskiej admi-nistracji oraz bronili ich przed szykanami. Problemy społeczne Romów w Pol-sce spowodowane były buntem Cyganów wobec ogólnie przyjętych przepisów – meldunkowych, sanitarnych, drogowych czy szkolnych. Ostracyzm społeczny oraz stereotyp antycygański spowodował, iż Romowie nie chcieli posyłać swoich 2 Po raz pierwszy Chatę za wsią zaadaptowała Gabriela Zapolska na potrzeby Teatru Lwowskiego w roku 1884. 3 Na motywach powieści Kraszewskiego Alfred Nossing oparł libretto opery Ignacego Paderew-skiego Manru (premiera w języku niemieckim w Dreźnie w 1901 roku, premiera w języku polskim we Lwowie w roku 1901, a później w Teatrze Wielkim w Warszawie w roku 1901). 4 W 1926 roku Artur Twardyjewicz wyreżyserował fi lm pod tytułem Cyganka Aza. 5 Polecam publikacje cyganologiczne Jerzego Ficowskiego (1953, 1986a, b, 1989), Lecha Mroza (1992, 2001), Andrzeja Mirgi i Lecha Mroza (1994), Adama Bartosza (1993, 1994, 2008), Agniesz-ki J. KowarsAgniesz-kiej (2003, 2005, 2010), Marty ZambrzycAgniesz-kiej (2012). 6 Zob. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, Art. 35, ust. 1-2. 111 Karolina Mazur Kultura cygańska z dominującym wzorcem osobowym Cyganki Azy ... dzieci do polskich szkół. Kraszewski w swojej powieści nie wspomina o urzędzie królów cygańskich, lecz skupia się na ludowym spojrzeniu na kulturę Cyganów na kresach wschodnich Rzeczypospolitej, a także opisuje szczegółowo mieszanie krwi tego ludu z krwią gadziów. Zanim przejdę do szczegółowej analizy i interpretacji kobiecego wzorca osobowego Cyganki Azy, zaprezentuję interesujące informacje na temat wierzeń, zwyczajów i przekonań XIX-wiecznych Cyganów. Kraszewski prezentuje czy-telnikom bohaterów powieści Chata za wsią w następujący sposób: Przed laty kilkudziesięciu, nim jeszcze ten wspaniały dwór stanął i angielskie ogrody zajęły miejsce warzywnych, do Stawiska przywlokła się raz gromada Cyganów, której, jak zwykle, naczelnik zajmował się kowalstwem, krewni byli pomocnikami, a rodzina wróżyła i kradła. Że już naówczas coraz rzadszymi stawały się pielgrzymki tych zagad-kowych włóczęgów, których pochodzenie i język dotąd nieprzebitą pokryte są tajemni-cą, przeto cała swobodna część ludności powybiegała przyglądać się przybyszom, co po secinach lat wygnania jeszcze nosili wypiętnowany po czołach ślad pochodzenia swego, kędyś z ogorzałego Wschodu czy Południa. W istocie, w twarzach i stroju tych przybłę-dów było coś tak nie naszego, tak obcego, że obojętny nawet wieśniak zwrócić musiał oczy na tych ludzi innego świata i innego życia, nie umiejąc pojąć ani ich wygnania, ani dobrowolnej koczującej doli (Kraszewski 1991: 14-15). Z przytoczonego fragmentu wyłaniają się trzy charakterystyczne dla Cy-ganów profesje – kowalstwo, wróżbiarstwo i złodziejstwo. Aprasz, przywódca cygańskiej gromady, by otrzymać zgodę wójta na nocleg na obrzeżach wsi, zare-klamował mieszkańcom Stawiska kompleksowe usługi kowalskie w konkuren-cyjnej cenie: Nie wypędzajcie nas, panie wójcie, a rozmyślcie się, teraz pora robocza, kowal o dwie mile, ciężko wam niejednemu dzień tracić do naprawy lemiesza lub naralnika, pozwól-cie nam zostać, a i my kawałek chleba mieć będziemy, i wy z nas wygodę! Za co u was drugi weźmie złoty albo dwa, ubogi Cygan zrobi za dziesiątkę lub półzłotka i dzień jeszcze zyszczecie, a to także grosz znaczy (Danek 1973: 18). Warto nadmienić, iż zdolny kowal w XIX-wiecznej wsi to drogocenny skarb. Do najważniejszych jego prac należało robienie podosi do wozu, okuwanie koni, naprawianie naralników, pługa oraz zazębianie bron. Rom szybko zjednał sobie ludzi w Stawisku. Aprasz początkowo dbał o dobrą opinię, pod jego kierunkiem mężczyźni pomagali w kuźni, a kobiety nie „szwendały się” po wsi. Cyganie nie kradli i nic od nikogo nie chcieli pożyczyć. Zrazu ludzie sceptycznie podchodzili do ciemnoskórych, barwnie ubranych i rozśpiewanych wędrowców. Chłopi byli zafascynowani ich swobodnym trybem życia, a jednocześnie bali się utrzymy-wać z nimi bliskie kontakty. Matki obawiały się, że Cyganie porwą im dzieci (np. Motruna obawiała się, że stara Jaga uprowadzi jej nowonarodzone dziecko), żony, że piękne Cyganki uwiodą ich mężów (np. Aza wodzi na pokuszenie Tum-rego, męża Motruny), a gospodarze, że Cyganie ukradną im najlepsze konie (np. „W popłochu tym tylko siwy koń Tomka padł ofi arą, bo go Apraszowie uprowa-dzili z sobą na Węgry” Kraszewski 1991: 380). Kraszewski nie ocenia Cyganów, ale próbuje tłumaczyć ich skłonność do przywłaszczania cudzych rzeczy. Czytel-nika najbardziej razi zachowanie starej Jagi w chacie Motruny i Tumrego: Straszną była istotą ta Jaga – rodzajem kościotrupa dusznego, w którym ze wszystkiego, co ludzkie, sama chciwość i łakomstwo pozostały. […] Chwytać, chować, zabierać, sta-ło się jedyną namiętnością Jagi, która kradła instynktowo, machinalnie, co tylko w ręce jej wpadło. U Tumrego nawet, wśród nędzy co dzień widoczniejszej, nie mogła się po-wstrzymać od kradzieży tego, czego ani schować, ani zabrać nie umiała, a w obozie, co dzień jej wytrząsano z węzełków i smagano nieszczęśliwą, która nazajutrz rozpoczynała na nowo (Kraszewski 1991: 167). Pisarz w ironiczny sposób tłumaczy zachowanie starej Cyganki pasją kolek-cjonerską: Nie dziwujcie się starej Jadze: w naszym świecie iluż to starców zbiera, dusi, chwyta jak ona, ilu innych, wykształceńszych, obraca ten popęd w jakąś manię kolekcji, w zapal-czywą chęć pieniędzy i mienia! (Kraszewski 1991: 167). Stara Jaga okradała „chatę za wsią” nie tylko wtedy, gdy Motruna leżała w połogu po porodzie Marysi, ale także po śmierci Tumrego: Cyganka nie goniła za nią, a ledwie straciwszy z oczu kobietę wślizgnęła się zaraz do chaty jak wąż, by ją w niebytności gospodyni splądrować (Kraszewski 1991: 202). Na kartach Chaty za wsią jest wiele interesujących fragmentów dotyczących stosunku Romów do kradzieży. Tumry kilka dni przed samobójstwem wyrzekł prorocze słowa: Aza powoli zabije mnie jak wąż wzrokiem; nie żyłaby prawdziwa krew cygańska, gdy-by czegokolwiek od kogo nie kradła! (Kraszewski 1991: 184). Ten i inne cytaty w bezpośredni sposób odnoszą się do niechlubnego ste-reotypu Cygana-złodzieja. Warto podkreślić, iż po samobójstwie Tumrego, ze względu na rozpaczającą po jego śmierci Azę, „banda Cyganów” szybko wypro-wadziła się ze Stawiska: […] pozabierawszy nie tylko swoje i cudze konie, narobiwszy szkód bez liku, a po sobie zostawiwszy mogiłę w polu, łzy i przekleństwa (Kraszewski 1991: 212). Aprasz, dowódca Cyganów, dbał o opinię lokalnego społeczeństwa wiej-skiego tylko po to, aby wzbudzić sympatię i przychylność mieszkańców Stawi-ska, uśpić ich czujność, a po kilku tygodniach okraść i ograbić. Zdolności Romów do wróżb i przepowiadania przyszłości wywodziły się z ich wrodzonej inteligencji, przemyślanego zadawania pytań ludziom, niesamo-witej pamięci oraz wnikliwej obserwacji życia: 113 Karolina Mazur Kultura cygańska z dominującym wzorcem osobowym Cyganki Azy ... Cygan wszystko wie, dobrodzieju! – obojętnie mruknął dowódca bandy (Kraszewski 1991: 17). Wjeżdżając do Stawiska, banda Aprasza doskonale wiedziała, że w tej wsi nie ma kowala, a wójt nie posiada koni: Patrzajcie go! Jeno do wsi wjechał, już wie, że u mnie koni nie ma. To znachor! (Kra-szewski 1991: 17). Gdy Cygan usłyszał z ust wójta ten niewygodny komplement, zaczął mu cierpliwie tłumaczyć, iż nie zasługuje na miano „znachora”, ponieważ poinfor-mowali go o tym ludzie z Piątkówiec. W taborze Aprasza tylko Aza posiadała umiejętność przepowiadania przyszłości. Tabor cygański pod wodzą Aprasza składał się początkowo z kilkunastu osób: jego żony z dziecięciem przy piersi, trojga starszych dzieci, dwudziestolet-niego chłopaka Tumrego, kilkunastoletniej dziewczyny Azy, starej baby Jagi, po-sługacza zwanego Kalibanem oraz trzech kobiet. Owa „banda” tworzyła rodzinę, w której każdy wykonywał określone obowiązki. Stara Jaga opiekowała się żoną Aprasza i jego dziecięciem, Tumry i Kaliban pracowali w kuźni, trzy kobiety wa-rzyły jedzenie i pilnowały dzieci. Tylko Aza nie pracowała – to ona nieformalnie sprawowała władzę w obozie cygańskim: […] dziewczyna piękna, wdzięczna, zalotna, zdająca się wszystkim, a nawet wodzowi, panować […] (Kraszewski 1991: 22). Przejdźmy teraz do wzorca osobowego Cyganki Azy. Według Hanny Dziechcińskiej (1990: 929) „wzór osobowy” to „fakt zbiorowej świadomości”, w tym konkretnym przypadku zbiorowej świadomości ludności wołyńsko-po-dolskiej i cygańskiej. Zarówno w jednej, jak i w drugiej społeczności od wieków królował wzór osobowy Cyganki – pięknej, uwodzicielskiej kobiety, umiejącej tańczyć, śpiewać i wróżyć. Zgodnie z postulowanym systemem wartości pa-nującym w zbiorowości cygańskiej inteligentna Aza aspirowała do osiągnięcia ideału wzorowej Cyganki. Badaczka trafnie podkreśliła, że w obrębie literatury można wyróżnić trzy podstawowe typy przekazu wzorów osobowych – biografi ę (w średniowieczu hagiografi ę), traktat pedagogiczny (zwierciadło) oraz postać literacką (epitafi um, panegiryk). Pomimo, że postać literacka jest najsłabiej nace-chowanym dydaktycznie przekazem wzorów osobowych, dla niniejszego tema-tu stanowi centralny ośrodek charakterystyki głównej bohaterki powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego Chata za wsią. Wzorzec osobowy Cyganki Azy składa się z dwóch kompatybilnych (harmo-nijnie współistniejących) charakterologicznych i osobowościowych komponentów: „kobieta – wódz” i „kobieta – dzikie zwierzę”. Pierwszy komponent wzorca mo-żemy podzielić na następujące części: potęga i władza płynące z cielesności boha-terki (włosy, oczy, usta, kibić, stopy/nogi); potęga i władza płynące z wrodzonych talentów bohaterki (śpiewanie, tańczenie, wróżenie/przepowiadanie przyszłości/ czarowanie, uwodzenie); potęga i władza płynące ze strojów bohaterki (kolorowe, barwne, błyszczące, bogate, piękne, przyciągające uwagę) oraz potęga i władza płynące ze słów i myśli bohaterki (drażniła i jątrzyła słowami, krzyczała, groziła, przeklinała). Drugi komponent wzorca składa się z mozaiki przymiotników cha-rakteryzujących dzikie zwierzęta: wolna/swobodna, naturalna, odważna, wściekła i silna. Z pomocą powyższego schematu spróbuję naszkicować wzór osobowy Cy-ganki Azy, który dominuje wśród kobiecych wzorców osobowych wykreowanych przez Kraszewskiego na potrzeby powieści Chata za wsią. Azę możemy zaliczyć do kręgu władczych kobiet ponieważ dzięki swojej sile i determinacji została wodzem w taborze cygańskim. Warto zaznaczyć, iż sama desygnowała się na przywódcę. Przejdźmy do czterech części składowych tegoż komponentu wzorca osobowego Cyganki Azy. Po pierwsze, potęga i wła-dza bohaterki płynęły z jej cielesności. Kraszewski porównuje jej urodę „nie na-szą, dziką, osobliwą, ognistą” do piękna indyjskich posążków. Pisarz opisuje jej wygląd, a w szczególności twarz i fi gurę, uwypuklając potęgę jej demonicznego spojrzenia oraz pewność siebie: Oczy jej czarne siały ogień i zdawały się więzić wzrokiem niepokonanym, przed któ-rym każda najśmielsza zniżała się powieka; nos kształtnie zgięty, usta nieco wydatne, policzki jednostajnej barwy ciemnozłocistej okalały sploty włosów hebanowych tak obfi cie, tak ogromne, że nimi i głowa opasaną była, i szyja otoczona, a reszty jeszcze, splecione, przez ramiona na barki spadały… Na jej czole, w oczach, ustach i całej po-stawie szatan czy anioł w kolebce napisał: ty będziesz panować! I szła za swym prze-znaczeniem śmiało, pewna jutra; a było coś zadziwiającego w tej nędzy i łachmanach, okrytych purpurowym płaszczem uczucia swej potęgi. Kibić jej, bo i kibić ma potęgę swoją, wdziękiem przechodziła twarz jeszcze; czułeś pod obcisłymi łachmanami, które ją okrywały, że to ciało wykute było ze spiżu, na wzór jakiś pierwotnych wieków, co się o ideał postaci ludzkiej otarły. Śliczna jej nóżka, czarna jej, ale mała ręka, godne były deptać złociste wezgłowia i obwijać się drogimi tkaninami Wschodu. Na tej piersi lada płócienna zasłona zmieniała się w szatę bogatą i posłuszna fałdowała się jak najcieńszy rąbek (Kraszewski 1991: 23). Barwny opis zewnętrzny Azy oddziałuje na wyobraźnię odbiorcy. Bohaterka, świadoma swojej orientalnej urody, z premedytacją wykorzystywała ją do uwodze-nia mężczyzn. Stosowała techniki typowe dla zawodowych uwodzicielek – uśmie-chała się, czarowała oczyma, odrzucała do tyłu bujne włosy, prężyła kibić: Aza spostrzegła to i uśmiechnęła się, aż dwa rzędy zębów jak śnieg białych wypłynęły spod warg różowych i zalotnica odrzuciła w tył głowę na ramiona, podniosła wzrok, kibić sprężystą, jak gdyby ze wszystkimi skarbami swych lat siedemnastu pochwalić się przed nim chciała (Kraszewski 1991: 30). Niektóre elementy jej ciała w szczególny sposób podkreślały charyzmatycz-ną osobowość Cyganki, na przykład czarne oczy, wzrok i uśmiech: 115 Karolina Mazur Kultura cygańska z dominującym wzorcem osobowym Cyganki Azy ... […] siały ogień i zdawały się więzić wzrokiem niepokonanym, przed którym każda najśmielsza zniżała się powieka (Kraszewski 1991: 23). Co dzień potrzeba jej było nowego stroju, nowego cacka, nowego jakiegoś zajęcia; za wszystko płaciła tylko dziwnym swym uśmiechem i dziwniejszym wejrzeniem czar-nych swych oczu (Kraszewski 1991: 36). Aza szła śmiało, prosto do niego, z uśmiechem siły, ze wzrokiem zwycięstwa (Kraszew-ski 1991: 34). Czasem szyderskim uśmiechem

cyganka z chaty za wsią